Halk Edebiyatında Eser Veren 22 Ünlü Ozanımız

Bu makalede halk edebiyatında eser veren kiminin adına oldukça aşina olduğumuz kimini çok fazla bilmediğimiz ama halk edebiyatına oldukça katkı sağlayan 22 ünlü ozanımıza yer vermek istedim.

1.Nasreddin Hoca

Nasreddin Hocayı bilmemek mümkün değil. Çoğumuz ismini mutlaka duymuş, heykelini görmüş, dilden dile anlatılan hikâyelere kulak vermişizdir. Nasreddin Hoca’nın gerçekten yaşadığı konusunda kesin bilgi ne yazık ki yoktur. Nasreddin hoca fıkraları ile bilinen Nasreddin hoca mizah anlayışında bulunan incelik ve düşündüren mizahla asırlar boyu dilden dile aktarılmıştır. 13. Yüzyılda yaşadığı düşünülmektedir.

2.Hacı Bektaşi Veli

13. yüzyılda yaşadığı düşünülen bir diğer ünlü ozanımız Hacı Bektaşi Velidir. Horasan Anadolu bölgesinden çıkan ve Tekke edebiyatı temsilcisi olan Hacı Bektaşi Veli aynı zamanda Bektaşi tarikatının da kurucusu olan mutasavvıf bir şairdir. Nefesleri ile ünlü olan hacı Bektaşi veli arapça olarak yazdığı dervişliğin kurallarını anlattığı makalat adındaki didaktik nesir eseri ile tanınmaktadır.

3. Yunus Emre

13-14 yy’da yaşadığı düşünülen Yunus Emre Batı Anadolu ve Sakarya civarlarında yetişen bir tekke edebiyatı ozanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Lirik bir tekke şairi olan Yunus Emre halkın konuştuğu Türkçeyi bir edebiyat haline getirmiştir. İçten ve yalın bir söyleyiş kullanan Yunus Emre zaman zaman aruz vezni ile de eserler vermiştir. Bazen divan edebiyatı anlayışı ile de şiirler yazan Yunus Emre Türkçe divanın ilk sahibidir. İlahileri ile de ünlü olan Risaletün Nushiyye didaktik mesnevisi ile tanrı aşkını, insan sevgisini, tasavvuf düşüncesini aruz vezni ile yazmıştır.

4. Kaygusuz Abdal

Batı Anadolu Rumeli şehirlerinden olan Kaygusuz abdal şathiyeleri ile ünlü, mükemmel eğitimli, özgür düşüncelere sahip tekke edebiyatına mensup Bektaşi bir şairdir. Kaygusuz Abdal Budalaname adındaki didaktik eserlerde dervişlere yol gösterici bir el kitabı niteliğinde eser vermiştir.

5. Eşrefoğlu Rumi

15. yüzyılda İzmit tarafında yaşayan tekke edebiyatı ozanıdır. Dini tasavvufi şiirleri ile ünlü bir halk ozanıdır.

6. Hacı Bayram Veli

14 ve 15 yy. arası Ankara’da yaşayan Hacı Bayram Veli iyi bir eğitim alan tekke edebiyatı şairidir. Bayramiye tarikatını kuran Hacı Bayram Veli, sade bir dil kullanmış ve lirik bir anlatım tercih etmiştir.

7. Pir Sultan Abdal

16. yüzyılda varlığını sürdüren Sivas taraflarında yaşadığı düşünülen Pir Sultan Abdal, Alevi Bektaşi geleneğinin en ünlü ve en güçlü şairlerinden biridir. Tekke edebiyatına mensup olan pir sultan abdal didaktik amaçlı eserlerini başarılı lirik bir anlatımla söylemiştir. Bir ayaklanmanın öncülüğünü ve önderliğini yapan Pir Sultan Abdal asılarak öldürülmüştür.

8. Kazak Abdal

Romanya Türklerinden olan Kazak Abdal, Bektaşi şiirleri ile tanınan tekke şairlerinden biridir. Özellikle şathiye ve taşlamaları ile tanınmakta olan Kazak Abdal’ın 15-16. Yüzyıl arasında yaşadığı düşünülmektedir.

9. Köroğlu

16. yüzyılda yaşayan köroğlu aşık edebiyatında eserler vermiştir. Lirik kahramanlık şiirleri yanında aşk ve doğa güzelliklerini konu alan şiirler söylemiştir. Koçaklamaları ile ünlüdür.

10. Karacaoğlan

Güney illeri Çukurova Toraslar bölgelerinde yaşadığı düşünülen Karacaoğlan din dışı konuları ele almıştır. Daha çok yaşama sevinci, doğa ve insan sevgisini konu alan Karacaoğlan, aşık edebiyatına mensup duygu yönünden en güçlü ve zengin şairidir. Varsağı, koşma ve semaileri ile oldukça bilinmektedir.

11. Niyazi-i Mısri

17. yüzyılda yaşadığı düşünülen Niyazi-i Mısri, tekke edebiyatı şairlerinden biridir. Yunus emreye duyduğu hayranlıkla bilinen Niyazi-i Mısri, medrese eğitimi gördüğünden şiirlerinde aruz ölçüsünü de kullanmıştır. Dili sade, açık ve lirik söyleyişle eserler vermiştir.

12. Aziz Mahmud Hüdayi

17. yüzyılda yaşadığı düşününen Aziz Mahmud Hüdayi, tekke edebiyatı şairlerinden biridir. Bursa’da kadı iken tasavvuf yoluna giren Aziz Mahmud Hüdayi, daha sonra İstanbul üsküdara yerleşmiştir. Büyük saygı görmüş ve padişah döneminde yaşamış olan Aziz Mahmud Hüdayi, hem hece hem aruz ölçüsü ile tasavvufi konularda şiirler yazmıştır.

13. Kayıkçı Kul Mustafa

17. yüzyılda yaşadığı düşünülen aşık edebiyatı şairlerinden biri olan Kayıkçı Kul Mustafa, İstanbul’da yaşamıştır. Yeniçeri ozanı olduğu için tarihsel olayları yansıtmıştır. Bektaşi nefesleri de söyleyen Kayıkçı Kul Mustafa, genç osman destanı, koşma, türkü ve nefesleri ile ünlüdür.

14. Aşık Ömer

Sınır kalelerinde 18. Yy’da yaşayan aşık ömer, kendini yetiştirmiş, farsça öğrenmiş ve divan edebiyatından etkilenmiş bir şair olarak bilinmektedir. 2000 den fazla şiir yazmış olan aşık ömer, devrinin ustası olarak kabul görmüştür.

15. Gevheri

18. yy’da yaşayan kırım gezgini gevheri, aşık edebiyatı şairlerinden biridir. Şiirlerinde zaman zaman yabancı kelimeleri ve mazmunları da kullanan gevheri, aruz ölçüsünü de sıkça kullanan bir halk ozanıdır. Aynı zamanda müzikle de ilgilenen gevheri, koşma ve türküleri ile ünlü bir aşık edebiyatı şairidir.

16. Dertli

Bolu İstanbul Mısır Konya gibi yerlerde yaşayan 19.yy aşık edebiyatı şairidir. Bektaşi geleneğine bağlı olan Dertli toplumsal yergileri, şathiyeleri, softalığı, yobazlığı eleştiren şiirleri yazmış bir halk ozanıdır. Özellikle taşlama eserlerle bilinmektedir.

17. Ruhsati

Anadolu Gezgini olan Ruhsati 19.yy’da yaşayan aşık edebiyatı şairidir. Taşlamalarında orta Anadolu köylüsünün sorunlarını açıkça dile getirmiştir.

18. Erzumlu Emrah

19. yy’da erzurumda yaşayan Erzumlu Emrah aşık edebiyatında eser veren şairlerden biridir. İyi eğitimli, mutasavvıf bir ozan olan Erzumlu Emrah, gurbet, aşk, sıla, özlem konulu şiirlerinde coşkulu bir söyleyişi vardır. Erzumlu Emrah koşmaları ile ünlüdür.

19. Seyrani

19. yüzyılda kayseri develide yaşayan seyrani, aşık edebiyatı ile ünlü ozandır. Taşlamaları ile ünlü olan seyrani aruz ölçüsü ile de şiirler yazmıştır. Yalın bir dil ve söyleyişi liriktir.

20. Dadaloğlu

Güney İleri Çukurova Toroslar ve Avşar bölgelerinde yaşadığı düşünülen Dadaloğlu aşık edebiyatı şairlerindendir. Osmanl ordusu ile Türkmenler arasındaki çatışmalara katılmış olan Dadaloğlu bu olayları yiğitçe bir eda ile koçaklamalarına yansıtmıştır. Ayrıca doğa ve aşktan söz eden şiirlerde de son derece başarılı olan Dadaloğlu, koçaklamaları ile meşhurdur.

21. Bayburtlu Zihni

İstanbul, Bayburt , Trabzon ve Rusya bölgelerinde yaşayan Bayburtlu Zihni, aşık edebiyatına mensup şairlerdendir. Aruza merak salmış olan Bayburtlu Zihni hece ile söylediği şiirleri ile ünlenmiştir ve taşlamaları ile ünlüdür. Sergüzeştname adındaki mesnevisinde başından geçen olayları anlatmıştır.

22. Aşık Veysel

Sivas şarkışlada yaşayan 20 yy aşıklarından olan Aşık Veysel, çocukluğunda geçirdiği çiçek hastalığı yüzünden gözünü kaybetmiştir. Daha çok aşktan, kardeşlikten, doğadan, barış ve birlikten söz eden aşık Veysel şiirlerini saz eşliğinde söylemiştir. Köy enstitülerinde ders veren aşık versel deyişler, sazımdan sesler, dostlar beni hatırlasın adındaki eserleri ile oldukça ünlüdür.