Halk Edebiyatı (13.yüzyıl- …) Nedir?

 

Halk Edebiyatı (13.yüzyıl- …)

Halk edebiyatı, sözlü edebiyat döneminin devamı niteliğindedir fakat bunun yanı sıra İslam Kültürü ile de yoğurulmuştur. 13.yy’dan itibaren yeni bir kimlik kazanan halk edebiyatı, dörtlük ve hece üzerine kurulmuş edebiyat dönemine denilmektedir.

Halk edebiyatının genel özellikleri

Halk edebiyatı müzik eşliğinde sözlü olarak oluşmaktadır.

Halk edebiyatı, İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatı geleneğini sürdüren bir edebiyattır.

Halk edebiyatında yaygın olarak şiir kullanılmaktadır.

Halk edebiyatında şiirler biçimleri ile isimlendirilmektedir.

Halk edebiyatında genel olarak yarım uyak hâkimdir.

Halk edebiyatında dil günlük konuşma dilidir. Yani halkın konuştuğu dildir.

Halk edebiyatı somut konuları ve gerçeklere dayalı konuları işlemektedir.

18. yy’dan itibaren şiirlerde aruz ölçüsü kullanan şiirlerde bulunmaktadır.

Aruz ölçüsüyle ve divan şiiri mazmunları kullanarak da şiirler söyleyen ozanlar olmasına rağen asıl ölçü hece ölçüsüdür.

Halk edebiyatı

1.       Anonim Halk Edebiyatı

2.       Aşık Edebiyatı

3.       Tekke Edebiyatı

 

1.       Anonim Halk Edebiyatı

Anonim halk edebiyatı, toplumun ortak ürünü niteliğinde olan eserlere verilen addır. Anonim halk edebiyatı dilden dile nesilden nesile aktarılarak yayılır.

 

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri

Mani:

Mani 7’li hece ölçüsü ile yazılır.

Maninin uyak şeması aaxa şeklindedir.

Manide Yalın sade ve halk dili kullanılmaktadır.

Manide Aşk, güzellik, doğa, sevgili, yergi, övgü, sevgi gibi konular işlenmektedir.

Mani Genellikle tek dörtlükten oluşmaktadır.

Maninin 1. Ve 2. Dizesi hazırlık dizesi olup asıl anlatmak istenenler 3. Ve 4. Dizelerde söylenmektedir.

 

Türkü:

Türkü 8’li yâda 11’li hece ölçüsü ile yazılır.

Türkünün Uyak şeması abab xx cccb xx şeklindedir.

Türkü 3 veya 5 dörtlükten oluşmaktadır.

Türkünün Dörtlüklerin arasında iki dizeden oluşan kavuştaklar bulunmaktadır.

Türküde Sade ve yalın bir halk dili kullanılmaktadır.

Türküde Her konu işlenmektedir.

Ninnilerde türkü grubundandır.

 

Mensur Eserler

Tekerleme: özellikle çocuklar için söylenen geleneksel bir şiir veya şarkılara tekerleme adı verilmektedir.

Masal: kahramanları genellikle olağanüstü kişi yada yaratıklar olabilen, olayları  gerçek dışı olan, zaman ve yer ögesinin belirsiz olduğu bir anlatı türlerine masal denilmektedir.

Atasözü: geçmişten bugüne ulaşmış, toplumsal öğüt veren özlü sözlere denilmektedir.

Bilmece: bir şeyin ismini söylemeden niteliklerini söyleyerek buldurmaya yönelik olan muamma oyununa denilmektedir.

Efsane : senelerce gerçekten olmuşçasına kuşaktan kuşağa aktarılan yazı çeşitlerine efsane adı verilmektedir.

Deyim: durumları veya olayları hoşa giden bir söyleyişle ya da özel söz dizimi ile belirten ve farklı anlamlara gelen kalıplaşmış kelime topluluklarına denilmektedir.

 

Halk Öyküleri

Genellikle halk öyküleri halk ozanlarının gezdikleri yerlerde anlattıkları sözlü ve anonim eserlerdir.

Destansı öyküler:

Destan özellikleri içeren halk öyküleridir.

Aşk öyküleri:

İki sevgilinin aşkını, bunların kavuşmasını önleyen engellerle mücadelesini anlatan öykülerdir.

Dini Öyküler:

İslamiyetin yayılmasına katkıları olan kişilerin hayatlarını ve mücadelelerini temel alan öykülerdir.

 

2.       Âşık Edebiyatı

Âşık edebiyatı halk ozanları tarafınca genellikle saz ile söylenen şiirlere denilmektedir.

Uyak şeması abab cccb dddb biçiminde uyaklanmaktadır.

Genellikle 3 ile 5 dörtlükten oluşmaktadır.

Halkın konuştuğu sade bir dil kullanılmaktadır.

Hece ölçüsünün yanı sıra az da olsa aruz ölçüsü de kullanılmıştır.

 

Âşık Edebiyatında Nazım Biçimleri

Koşma

11 hecelidir.

Lirik duygular aktarılır.

Sevgi, aşk, gurbet, özlem, sıla, doğa, yurt gibi konuları işlemektedir.

 

Destan

11 hecelidir.

Doğal felaket, savaş, kahramanlık gibi konuları alan şiir türüdür.

 

Semai

8 hecelidir.

Sevgi, doğa, güzellik konularını ele alır.

Bir ezgi ile söylenmektedir.

 

Varsağı

8 hecelidir.

Güney illerinde kahramanlık yiğitlik konularını işlemektedir.

Ehey, bre, behey gibi ünlem ve nida sözcüklerini içermektedir.

 

Âşık Edebiyatında Nazım Türleri

Güzelleme

At, doğa, sevgili, yurt gibi güzellikleri anlatmak için söylenen nazım türleridir.

 

Koçaklama

Coşkulu bir üslupla ve yiğitçe bir üslupla dövüş, savaş ve kavga gibi konuları anlatan nazım türlerine denilmektedir.

 

Taşlama

Bir kişiyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini yererek ele alma eleştirme amacı ile söylenen nazım türlerine denilmektedir.

 

3.       Tekke Edebiyatı

Dini ve tasavvufi konuları işleyen halk edebiyatı koluna tekke edebiyatı denilmektedir.

Dili oldukça sade bir dildir.

Genellikle hece ölçüsü kullanılmaktadır fakat aruz veznini kullanan şairlerde vardır.

Şiirler genellikle 4lüklerden oluşmaktadır.

Özel bir ezgi ile söylenmektedir.

Aynı koşma gibi abab cccb şeklinde uyak şeması vardır.

 

Tekke Edebiyatı Nazım Türleri

Hikmet

Şairin dini ve tasavvufi düşüncelerini aktardığı şiirlere hikmet adı verilmektedir. Örneğin Ahmet Yesevi’nin hikmetleri.

İlahi

Tanrıyı övmek ona yalvarıp yakarmak için söylenen lirik şiirlere denilmektedir.

 

Nefes (deme)

Bektaşi şairlerinin yazdıkları tasavvufi şiirlere denilmektedr. İçeriğinde Hz. Muhammed’e ve Hz. Ali’ye övgüler bulunmaktadır.

 

Devriye

Tasavvuf düşüncesine göre evrenin meydana gelişi ve Tanrıya dönüşü işleyen şiirlere verilen isimdir.

 

Şathiye

İnançlardan alaylı bir şekilde söz eden şiirler denilmektedir. Tasavvufi kavramları işlemektedir.

 

Nutuk

Tarikata yeni girenlere tarikatın kurallarını öğreten amacı ile yazılmış didaktik şiirlere denilmektedir.