Türk Edebiyatında Söz Sanatları Nelerdir?

Söz Sanatı Nedir?

Söz sanatı: Düz yazıda (nesir) yâda şiirde (nazım), sözlerin etkisini artırmak için ifadelerin anlamlarının yâda seslerinin üzerine kurulu sanatlı söyleyişlere söz sanatı adı verilmektedir. Her ne kadar düz yazıda da kullanılsa da daha çok şiirde söz sanatlarına sıkça yer verilmektedir.

Türk Edebiyatında Söz Sanatları

Benzetme (Teşbih) Sanatı: Sözleri daha etkili hale getirmek için aralarında ilgi olan iki unsurdan güçsüz olanı güçlü olana benzetme sanatına denilmektedir. Teşbih sanatının unsurları, benzeyen, benzetilen, benzetme edatı ve benzetme yönüdür. Teşbih sanatını bulmak için cümlenin içinde kadar, gibi, güya, benzer, andırır gibi benzetme edatları var mı bakmak gerekmektedir. Örnek : aslan gibi yüreği olan çocuk

Teşbiğ-i Beliğ Sanatı : Sadece benzeyeni ve benzetileni beraber kullanarak yapılan benzetme sanatına “teşbiği beliğ” denilmektedir. Teşbiği beliğin unsurları benzeyen ve benzetilendir. Örnek: üzüm göz, baldudak vs.

Eğretileme (istiare) Sanatı: Benzeyen ve benzetilenden sadece birinin kullanılarak yapıldığı benzetme sanatına “istiare” sanatı denilmektedir.

İki tip çeşiti vardır. Bunlar: Açık istiare ve Kapalı istiare

Açık İstiare: sadece benzetilenle yapılan istiare sanatına açık istiare denilmektedir. Örneğin: şekerim, tatlım vs.

Kapalı İstiare: sadece benzeyen ve benzetme yönü ile yapılan istiare sanatına kapalı istiare denilmektedir. Unsurları, benzeyen ve benzetme yönüdür. Örneğin: çok şekersin.

Kişileştirme (Teşhis) sanatı: insan dışı varlıklara (canlı ya da cansız) insana özgü durumları yakıştırma sanatına “kişileştirme” sanatı adı verilmektedir. Unsurları, insana ait özellikler ve insan dışı varlıktır. Her kişileştirme sanatı birer kapalı istiareye de örnektir. Örnek: güneş gülümsüyordu.

Konuşturma (İntak) sanatı: İnsan dışındaki varlıkları konuşturma sanatına “intak” denilmektedir. Unsurları insan dışı varlıklar ve konuşturmadır. Örnek: aslan dönüp tilkiye nasılsın dedi.

Değinmece (Kinaye) Sanatı: Bir sözü hem gerçek hem de mecazi anlamda kullanmaya kşnaye sanatı denilmektedir. Gerçek anlamlı ve mecazi sözler unsurlarıdır. Örnek: Bakan yeni koltuğuna oturdu. Koltuğa oturmak: göreve gelmek anlamında kullanılmıştır

İki anlamlılık (tevriye) sanatı: iki farklı anlama gelen bir sözün dizelerde yada beyitlerde iki anlama da gelecek şekilde kullanma sanatına “tevriye” sanatı denilmektedir. Örnek: beyaz gerdanına bir de ben gerek. Burada ben hem yüzdeki ben anlamında hem de işaret zamiri olan ben anlamına gelmektedir.

Düzdeğişmece (mecazı Mürsel) sanatı: Benzetme amacı gütmeden bir sözü ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanma sanatıdır. Örnek: mahalle ayaklandı. Mahalleden kasıt mahalledeki insanlardır.

Hatırlatma (telmih) sanatı: herkesin bildiği tarihi bir kahramanı yada olayı hatırlatma olayına “telmih” sanatı denilmektedir. Örnek: yanarım kerem gibi aslıma

Güzel bir nedene bağlama (hüsnü talil) sanatı: nedeni bilinen bir olayı güzel bir nedene bağlama olayına “hüsnü talil” sanatı denilmektedir. Örnek: geldin diye çiçekler açtı bahçemde.

Bilmezlikten gelme (tecahül-i arif) sanatı: anlam inceliği oluşturmak için herkes tarafınca bilinen bir gerçeği bilmiyormuş gibi yapma sanatına “tecahül –i arif” denilmektedir. Örnek: su insanı boğar, ateş yakar imiş.

Uygunluk (Tenasüp) sanatı: Anlam yönünden birbiri ile ilgili sözcükleri bir arada kullanma sanatına tenasüp denilmektedir. Örnek, sen arım balım peteğimsin.

Tezat (karşıtlık) sanatı: birbirine zıt olan kavramları kullanma sanatına tezat sanatı denilmektedir. Örnek, bir güzel çirkini sevdi.

Mübalağa (abartma) sanatı: bir şeyi olduğundan daha az veya daha fazla gösterme sanatına mübalağa sanatı denilmektedir. Örneğin: bir ah çeksem karşıki dağlar yıkılır.

Tariz (İğneleme) sanatı: bir kişiyle alay etme, iğneleme, sözün tersini söyleme sanatına iğneleme sanatı denilmektedir. Örneğin: o kadar zekisin ki sınıfları çifter çifter geçtin.

Tekrir (tekrarlama) sanatı: bir sözü tekrar etme sanatına tekrir sanatı denilmektedir. Örnek: güzel ne güzel olmuşsun.

Ulama sanatı: ünsüz biten bir sözcüğün ünlüyle başlayan bir sözcüğü birleştirerek okuma sanatına ulama sanatı denilmektedir. Örnek: benezelden beri

Aliterasyon (ses tekrarı) sanatı: aynı sesin yada hecenin tekrarlanması olayına aliterasyon sanatı denilmektedir. Örnek: Kara toprakta kara karınca kara kara düşündü.

Seci (içuyak) sanatı: cümlenin içinde ya da sonunda uyaklı sözcükler kullanma sanatına seci sanatı denilmektedir. Örnek: bana sen gerek, tene can gerek

Cinas (Sesteşlik) sanatı: anlamları farklı, yazılışları aynı sözcüklere cinas denilmektedir. Örnek: kapımda var asma, güzel bana surat asma

Nida (seslenme sanatı): duygularını artırmak için hay, ey, ah, ey, ay gibi seslenme sözlerini kullanma sanatına nida sanatı denilmektedir. Örnek: bre hasan sen misin?

Soru sorma (istifham) sanatı: cevap alma niyeti olmadan soru sorma sanatıdır. Örnek: kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?

Güzel söz aktarma (irsal-i mesel) sanatı: dizelerde güzel vecizeleri yada atasözlerini kullanma sanatına irsali mesel sanatı denilmektedir. Örnek: çağır karaca oğlan çağır, taş elbette yerinde ağır

Derecelendirme (tedriç) sanatı: birbiriyle ilgili kavramların bir derece gözetilerek sıralanması sanatına tedriç sanatı denilmektedir. Örnek: iki asker, mızrak mızrağa, hançer hançere vuruştular.

Leffü neşr (sıralı uygunluk) sanatı: bir dizede iki yada daha fazla kavramdan bahsettikten sonra diğer dizede onlarla ilgili benzer veya karşıt sözleri kullanma sanatına verilen isimdir. Örnek: gönülde ateş, gözümde yaş… yan tutuş, hadi taş…

Terdit (şaşırtma) sanatı: sözü okuyucunun beklemediği şekilde bitirme sanatına terdit sanatı denilmektedir. Örnek: en ağır işçi benim, gün 24 saat ben seni düşünüyorum.