Türk Edebiyatında Şiir (=Nazım) Hakkında Bilgiler

Türk Edebiyatında Şiir (=Nazım)

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

*Koşuk

Av şenliklerinde, sığır törenlerinde, şölenlerde söylenen daha çok aşk, doğa sevgisi, kahramanlık temaları içeren şiirlere koşuk denilmektedir.

*Sagu

Ölen kişilerin arkasından söylenen bir tür ağıt şiirine, sagu ismi verilmektedir.

İslamiyet Etkisinde Türk Edebiyatı

1.       Halk Edebiyatı

Anonim Halk Edebiyatı

*Mani

Türk halk şiirinde, söyleyeni yâda yazanı belli olmayan, birinci, ikinci, dördüncü dizeleri uyaklı olan, üçüncü dizesi her zaman serbest bulunan, 7 şer heceden oluşan ve toplam dört dizeden oluşan koşuk türüne mani adı verilmektedir.

*Türkü

Kendine özgü olan ve bir ezgi ile söylenen türkü, hece ölçüsü ile yazılmaktadır ve zamanla söyleyen kişi unutulduğu için eğer mahlası da yoksa anonimleşmiştir.

Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri

*Koşma

Coşturan duyguların dile getirildiği koşma, İslamiyet öncesinde yazılan koşuk türünün bir devamı olarak karşımıza çıkmaktadır.

*Semai

Halk şiirinde hecenin 8’li ölçüsüyle koşma biçiminde düzenlenmiş olan ve özel bir ezgi ile söylenen şiirlere semai denilmektedir.

*Varsağı

Özel bir ezgiyle söylenen koşmaya varsağı denilmektedir.

*Destan

Milletlerin tarihîni, toplumsal olaylarını veya doğal olaylarını anlatan, hayal unsurları ile harmanlanmış türlere destan denilmektedir.

 

Âşık Edebiyatı Nazım Türleri

*Güzelleme

Âşık Halk Edebiyatı'nda konusunu aşktan, sevgiden alan lirik şiirlere verilen isme güzelleme denilmektedir.

*Koçaklama

Aşık Halk Edebiyatında konusunu savaştan, yiğitlikten ve kahramanlıktan alan şiirlere koçaklama denilmektedir.

*Taşlama

Bir kimseyi ya da toplumu yermek ya da bozuk yönlerini eleştirmek maksadıyla yazılan şiirlere taşlama denilmektedir.

*Ağıt

Bir ölümün, acının ya da üzücü bir olayın arkasından söylenen halk türküsüne verilen isime ağıt denilmektedir.

Tekke Edebiyatı

*İlahi

Yaradanı veya çeşitli dini kişileri, varlıkları övmek niyetiyle bestelenen sözlü dinî şarkılara ilahi denilmektedir.

*Nefes/Deme

Alevi Bektaşi konularında, tarikat konularında yazılmış, genellikle bir ezgiyle okunan şiirlere nefes/deme denilmektedir.

* Devriye

İnsanın yaradılışını anlatan tasavvufi şiirlere devriye denilmektedir.

*Şathiye

Tasavvufi ve dini halk şiirinde mizahi manzumelere, tasavvufi inançları dile getiren türe şathiye denilmektedir.

*Nutuk

Tarikata yeni katılan dervişlere, girmek istediği tarikatın derecelerini, girmek istediği tarikatın adâbını öğretmek amacıyla söylenmiş şiirlere nutuk denilmektedir.

 

2. Divan Edebiyatı

Divan Edebiyatında Beyitlerle Kurulan Nazım Biçimleri

*Gazel

Konusunu güzellikten, şaraptan, aşktan, acıdan, eğlenceden alan divan edebiyatı nazım şekline gazel adı verilmektedir.

*Kaside

Devlet büyüklerini övmek ve dini övmek amacı ile yazılan divan edebiyatı türüne kaside adı verilmektedir.

*Mesnevi

Uzun konuları öyküleştirerek anlatma yöntemi kullanılarak, aruz ölçüsü ile yazılan, her ikiliği kendi arasında uyaklı olan bir koşuk biçimine mesnevi adı verilmektedir.

*Kıta

iki yada iki beyitten daha uzun, mahlas ve matla beyti olmayan bir nazım biçimine kıta adı verilmektedir.

*Müstezad

Bir gazelin her dizesine daha kısa bir dize ekleyerek oluşturulmuş olan şiir biçimine müstezad denilmektedir.

Divan Edebiyatında Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri

*Rubai

Aruz ölçüsüyle yazılan, birimi dörtlük olan, dört dizelik olan Divan Edebiyatı nazım biçimine rubai adı verilmektedir.

*Murabba

Bent ismi verilen dört dizelik olan kıt'alardan oluşan şiir türüne murabba adı verilmektedir.

*Tuyuğ

Türkler tarafından Divan şiirine kazandırılmış nazım şekline tuyuğ denilmektedir.

*Şarkı

Beste ile okunmak için yazılmış Türkler tarafından Divan şiirine kazandırdığı nazım şekline şarkı adı verilmektedir.

*Terkib-i Bent

Konularını hayattan, kaderden şikâyetten alan; felsefi düşünceleri konu edinen, dinî, tasavvufi konuların ve toplumsal yergilerin işlendiği şiirlere terkibi bent adı verilmektedir.

*Terci-i Bent

kafiyeleri gazel şeklinde düzenlenmiş 5-10 beyitlik şiir parçalarının, vasıta denilen ve sürekli yinelenen bir beyitle birbirine bağlanmasından oluşmuş nazım biçimine terci-i bent denilmektedir.

*Beşliler, Altılılar, Yedililer, Sekizliler, Dokuzlular, Onlular

 

Divan Edebiyatı Nazım Türleri

*Tevhid

Allah’ı, yaradılışı ve kâinatın gerçekleri gibi konuları bir arada yorumlayan nazım türüne tevhid adı verilmektedir.

*Münacat

Allah’a yalvarmak, yakarmak ve istekte bulunmak amacı ile yazılmış türlere münacat adı verilmektedir.

*Na’t

Son islam peygamberi olan Hz. Muhammedi övmek için yazılmış türlere na’t adı verilmektedir.

*Mersiye

Aruz vezni ile yazılmış ağıt türlerine denilmektedir.

*Medhiye

Bir kişiyi ya da bir şeyi övmek amacıyla yazılmış türlere methiye yada medhiye denilmektedir.

*Hicviye

Taşlama anlamına gelen birilerini eleştirmek için yazılmış türlere hicviye denilmektedir.

*Fahriye

Şairin övünmek için yazmış olduğu şiir türüne fahriye adı verilmektedir.

3. Batı Etkisindeki Türk Edebiyatı

Düzenli Nazım Biçimleri

*Sone

4+4+3+3’lük nazım birimleri halinde 14 dizeden oluşur. Abba abba ccd ede biçiminde kafiyelenmektedir.

*Triyole

2+4+4’lük nazım birimleri halinde 10 dizeden oluşur. Ab aaaa bbbb biçiminde kafiyelenmektedir.

*Terzarima

3+3+3+3+1’lik nazım birimlerinden oluşur. Aba bcb cdc ded e biçiminde kafiyelenir.

Serbest Düzenli Nazım Biçimleri

*Üçlüler

*Dörtlüler

*Beşliler

*Altılılar

*Yedililer

*Sekizliler

Karışık Düzenli Nazım Biçimleri

*Serbest Müstezat

Her dizesi farklı uzunlukta olan ve birden çok aruz kalıbıyla yazılan nazım biçimidir.

*Mensur Şiir

Düz yazıyı andırmakta olan geleneksel ölçü ve mısra kalıplarını yok sayan nazım biçimine mensur şiir adı verilmektedir.

*Serbest Nazım