İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı (11. -19. Yy.)

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı (11. -19. Yy.)

Geçiş Dönemi (11.-12.yy.)

 Türklerin Müslüman olduğu 10. Yüzyıldan, Divan edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilen 13. Yüzyıla kadar süren dönemine geçiş dönemi denilmektedir.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Geçiş Dönemi Genel Özellikleri

1.       Geçiş döneminde İslamiyet etkisi ile yaşanmaya başlanan kültürel değişimlerin izleri görülmektedir.

2.       Geçiş döneminde islamın esaslarını insanlara öğretmen amacı ile didaktik eserler (öğretici eserler) çoğunluk olarak görülmektedir.

3.       Geçiş döneminde hece ölçüsünün yanı sıra aruz ölçüsü ve beyitler kullanılmaya başlanmıştır.

4.       Geçiş döneminde arap edebiyatı ve iran edebiyatından alınan türlere yer verilmeye başlanmıştır.

5.       Geçiş döneminde yine aynı şekilde arapça ve Farsçadan geçen kelimelere sıklıkla yer verilmeye başlanmıştır.

6.       Geçiş döneminde eserler tasavvuf düşüncesini yoğun bir şekilde işlemişlerdir.

7.       Geçiş döneminde eserler karahanlı Türkçesi (hakaniye Türkçesi) ile yazılmıştır.

 

Kutadgu Bilig Nedir? (1069-1070)

 

Kutadgu bilig bugünün Türkçesinde mutluluk veren bilgi anlamına gelmektedir.

Kutadgu Bilig,  Yusuf has hacip tarafından yazılmıştır.

Kutadgu Bilig karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.

Kutadgu Bilig mesnevidir.

Kutadgu Bilig 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşmaktadır.

Kutadgu Bilig aruz ölçüsü ve hece ölçüsü kullanılmıştır.

Kutadgu Bilig temsili (alegorik) bir eserdir.

Kutadgu Bilig’de 4 kahraman vardır.

1.       Hükümdar Kün Togdi (adaleti temsil etmektedir)

2.       Ay Toldı (saadeti temsil etmektedir)

3.       Ögdilmiş (aklı temsil eden vezirin oğlu)

4.       Ogdurmuş (akıbeti temsil eden vezirin kardeşi)

Kutadgu Bilig bu kahramanların konuşması ile toplumun, devleti yönetenlerin ve yönetilenlerin nasıl olması gerektiği anlatılan bir siyasetnamedir.

 

Kutadgu Bilig Çağatay Türkçesi (hakaniye) ile yazılmıştır.

Kutadgu Bilig İslamiyet sonrası ilk eserdir.

Kutadgu Bilig türk edebiyatında ilk mesnevidir.

Kutadgu Bilig ilk didaktik mesnevi ve alegorik olarak kabul edilmektedir.

 

Divanı Hikmet Nedir? (12.yy)

Divanı Hikmet günümüz Türkçesi ile hikmetler kitabı anlamına gelmektedir.

Divanı Hikmet Ahmet Yesevi tarafınca yazılmıştır.

Divanı Hikmet Dini tasavvufi didaktik bir eserdir.

Divanı Hikmet heceyle yazılmış koşma biçiminde dörtlüklerden oluşmaktadır.

Divanı Hikmet yarım uyak ve redif kullanılmıştır.

Divanı Hikmet dini tasavvufi konuları işleyen eser sade diliyle halkın İslamiyeti daha iyi anlaması için etkili bir araç olmuştur.

Divanı Hikmet Hakaniye (karahanlı) Türkçesi ile yazılmıştır.

Divanı Hikmet yalın bir dili vardır.

Divanı Hikmet Anadolu’da yaşayan Yunus Emre ve Hacı Bektaşi veli gibi mutasavvıf şairlerin yetiştiği ortamı hazırlamıştır.

 

Atabetül Hakayık Nedir? (12. Yy )

 

Atabetül Hakayık, günümüz Türkçesi ile gerçeklerin eşiği anlamına gelmektedir.

Atabetül Hakayık Edip Ahmet Yükneki tarafınca yazılmıştır.

Atabetül Hakayık Emir Muhammed’e sunulmuş bir eserdir.

Atabetül Hakayık öğüt kitabı ve didaktik ahlak kitabıdır.

Atabetül Hakayık 40 beyit ve 102 dörtlükten oluşmaktadır.

Atabetül Hakayık’ta hece ve aruz ölçüsü kullanılmıştır.

Atabetül Hakayık hadis ve ayetlerden yararlanılarak nasıl ahlaklı olunur bunun yollarını anlatmaya çalışan bir öğüt kitabıdır.

Atabetül Hakayık karahanlı (hakaniye) Türkçesi ile yazılmıştır.

Atabetül Hakayık ilk yazılı eserlerimizden biri olarak bilinmektedir.

 

Divanı Lügatit Türk Nedir? (1072 )

Divanı Lügatit Türk günümüz Türkçesinde türk dilinin sözlüğü anlamına gelmektedir.

Divanı Lügatit Türk kaşgarlı mahmut tarafınca 1072 yılında yazılmıştır.

Divanı Lügatit Türk Halife Ebulkasım Abdullah’a sunulmuş bir eserdir.

Divanı Lügatit Türk kelimeleri örneklendirmek için sözlü dönem şiir örnekleri içermektedir.

Divanı Lügatit Türk 7500 madde içeren Türkçe Arapça olan bir sözlüktür.

Divanı Lügatit Türk zengin folklorik malzeme içermektedir.

Divanı Lügatit Türk sözlü dönem ürünleri de içermesi bakımından oldukça önemli bir eserdir.

Divanı Lügatit Türk Araplara Türkçeyi öğretmek maksadı ile yazılmış bir eserdir.

Divanı Lügatit Türk Türkçenin zenginliğini gösterebilmek amacı ile kaleme alınmıştır.

Divanı Lügatit Türk te karahanlı Türkçesi (hakaniye Türkçesi)nden derlenen kelimelerin anlamları arapça yazılmıştır.

Divanı Lügatit Türk türk edebiyatında ilk sözlüktür.

Divanı Lügatit Türk ilk antoloji olma özelliğini taşımaktadır.

Divanı Lügatit Türk ilk dilbilgisi kitabıdır.

Divanı Lügatit Türk ilk ansiklopedi niteliği taşımaktadır.

 

Dede Korkut Hikâyeleri

Dede Korkut Hikâyeleri, destandan halk hikayesine geçiş dönemi ürünü olarak bilinmektedir.

Dede Korkut Hikâyeleri 12 hikayeden oluşmaktadır.

Dede Korkut Hikâyeleri, türklerin islamdan önceki hayatını ve islama ait unsurları anlatmaktadır.

Dede Korkut Hikâyelerinde adı geçen dede korkut yaşlı, bilge ve anonim bir halk ozanıdır.

Dede Korkut Hikâyeleri, 15. Yüzyılda yazıya geçirilmiştir.

Dede Korkut Hikâyelerinde nazım ve nesir iç içedir.

Dede Korkut Hikâyelerinde yiğitlik, kahramanlık, savaşlar, aile, aşk gibi konuları konu edinmiştir.

Dede Korkut Hikâyeleri, türk aile yapısını ve ailenin kutsallığını işlemiştir.