Destan Nedir, Doğal Destanlar, Yapma Destanlar, Türklere Ait Olan Doğal Destanlar, İslamiyet Sonrası Türk Destanları

Destan Nedir?

Bir milletin tarihinde derin izler bırakmış olayların ya da kahramanların anlatıldığı eserlere destan ismi verilmektedir.

Destanlar ikiye ayrılmaktadır Bunlar doğal destanlar ve yapay destanlardır.

Doğal Destan Nedir?

Halk arasında kendiliğinden ortaya çıkmış söyleyeni belli olmayan anonim ürünlere “doğal destan” adı verilmektedir. Bu destanlar, sonrasında genellikle bir şair tarafınca derlenip düzenlenmiştir. Türk destanları hala derlenip düzenlenmediği için şuan günümüzde sadece özetleri elimizde bulunmaktadır.

Türklere Ait Olan Doğal Destanlar

Türklere ait olan doğal destanlar, yazılı kaynakların olmadığı zamanlardaki tarihini, yaşam şekillerini ve koşullarını, yaşam kültürlerini içeren ve bize anlatan en önemli kaynaklardır.

Altay - Yakut Destanları

1.       Yaradılış Destanı :

Türklerin Altay-Yakut zamanından kalan en önemli destanı olan Yaradılış destanı, ilk Türk destanlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaradılış destanı, Asya’nın çeşitli kısımlarında yaşayan Türk boyları ile Altay Türkleri arasında söylendiği bilinmektedir.  Türk destanları arasında en eskisi olarak bilinen Yaradılış destanı, dünyanın ve evrenin yaradılışını, evrendeki düzeni ve iyinin kötünün kaynaklarını konu edinmiştir.

 

Saka destanları

2.       Alp Er Tunga Destanı:

Alp Er Tunga ya da Alp Er Tonğa adı ile bilinen hakan efsanevi bir Türk hakanı olarak Türk kaynaklarında geçmektedir. Alp Er Tunga Destanı’nda Saka hakanı olarak bilinen Alp Er Tunga‘nın İranlılar ile yaptığı savaşlar anlatılmaktadır.

3.       Şu Destanı:

Destana ismini veren Şu, Milattan Önce 4. yüzyılda yaşadığı tahmin edilen büyük bir Türk hükümdarı olarak karşımıza çıkmaktadır. Şu destanı hakan şu’nun yaşamı etrafında şekillenmiştir. Kaşgarlı Mahmut tarafınca Şu destanı yazıya aktarılmıştır.

Hun Destanı

4.       Oğuz Destanı :

Hun Hakanı olan Mete’nin doğuşunu, hükümdar oluşunu, Türk birliğini nasıl kurduğunu ve ölmeden önce ülkesini oğulları arasında pay etmesini anlatan destana oğuz destanı denilmektedir.

Göktürk Destanları

5.       Bozkurt Destanı:

Türklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatan destana bozkurt destanı denilmektedir.

6.       Ergenekon Destanı:

Bir yenilginin ardından Ergenekon’da kalan türklerin bir demir dağı eritip kurtuluşlarını anlatan destana Ergenekon destanı adı verilmektedir.

Uygur Destanları

7.       Türeyiş Destanı

Uygurların bir erkek kurttan türeyişini anlatan destana türeyiş destanı adı verilmektedir.

8.       Göç Destanı

Uygur türklerinin anayurtlarından göçünü anlatan destana göç destanı adı verilmektedir.

 

Gılgamış Destanı Sümerlilere ait, İliada Odysseia Yunanlılara, Kalevala Finlere, Nibelungen Almanlara, Ramayana Mahabarata Hintlere, Cid İspanyollara, Chanson de Roland Fransızlara ait doğal destanlardır.

 

 

Yapma, Yapay Destan Nedir?

Şairi ya da yazarı belli olan ne zaman yazıldığı bilinen destanlara yapma destan denilmektedir.

 

Örnek: Virgilius’un Aeneis adındaki destanı (İngiliz Destanı), Dante’nin İlahi Komedya (İtalyan Destanı), Tasso’nun Kurtarılmış Kudüs (İtalyan Destanı), Milton’un Kaybolmuş cenneti (İngiliz destanı), Firdevsi’nin Şehnamesi (iran destanı), Voltaire’nin Henriade (Fransız Destanı), Ariosto’nun Çılgın Orlando’su (İtalyan Destanı) yapma, yapay destanlara birer örnektir.  

 İslamiyet Sonrası Türk Destanları da şu şekildedir:

Satuk Buğra Han Destanı (Karahanlı dönemi), Manas Destanı (kırgız dönemi), Cengiz han destanı (Moğol dönemi), battal gazi destanı (Selçuklu dönemi), köroğlu destanı (Osmanlı dönemi) destanlarıdır.