Türklerde İlk Matbaa

Türkiye'de ilk matbaayı kuran adam, 1674 yılında Macaristanda Kolojvar şehrinde doğmuştu. Sonradan İbrahim Müteferrika adını alan aynı şahıs yoksul bir ailenin çocuğuydu. Çocuk sayılacak yaştayken, ileride Protestan papazı olmak üzere eğitim görmesi için ruhban okuluna verildi. 1692 yılında Macar Kralı Tökeli İmre Osmanlı ordusu ile Avusturyalılara karşı aynı safta savaşıyordu.

Protestan olduğu için Avusturyalılar tarafında yer alan henüz 18 yaşındaki ruhban okulu öğrencisi, ikinci Viyana kuşatmasından sonra yapılan bir savaşta Osmanlılara esir düştü. İstanbul'a getirilerek esir pazarında köle olarak satıldı.

Onu satın alan adam sert, acımasız ve kabaydı. Bu duruma katlanamayan delikanlı Müslümanlığı kabul etti. İbrahim adını aldı. Daha sonraları Türklük ve Müslümanlığa içten övgülerle dolu Risale-i İslamiye adını taşıyan eseri yazdı.

Bu kitabın yazılışı 1711-1714 yılları arasına rastlar.İbrahim zeki ve gerçekten bilgili bir adamdı. Macarca, Latince ve daha başka batı dillerini biliyordu. Tez zamanda Türkçe, Arapça, Farsçada öğrenmişti. Özellikle risale-i islamiye adındaki kitabını yazdıktan sonra sadaret kaymakamı olan Nevşehirli İbrahim Paşa tarafından çok tutuldu.

Sonradan Sadrazam olan İbrahim Paşa onu koruyuculuğu altına aldı. Nevşehirli İbrahim Paşa batı düşünce ve uygarlığıyla ilgili, yenilikler yapmak isteyen bir kimseydi. Devlet hizmetine alınan İbrahim efendi 1715 yılında Müteferrika rütbesiyle Viyana'ya siyasi göreve atandı. Orta Macar (Erdel-Transilvinya) Kralı Rakoçinin yanına verildi. Başka görevlerde bulundu.

1719 yılında Fransa'da elçilik görevinden dönmüş olan Mehmet Çelebinin oğlu Sait Mehmet Efendi (sonradan sadrazam Yirmisekiz Çelebizade Sait Mehmet) ile birlikte bir matbaa açmak ve kitap için sadrazam nevşehirli Damat İbrahim Paşaya Başvurdular. İbrahim Paşa her türlü yardımını ve büyük ölçüde etkili desteğini esirgemedi.

Teknik İşlerle sadece İbrahim Müteferrika meşgul olmak üzere, ilk türk matbaasını basımevini açtılar. Burada ilk eser olarak 2 ciltlik büyük "Vankulu Lügati basıldı. Sadrazam Damat İbrahim Paşa, dini olmayan kitapların basmanın şeriat bakımından sakıncalı sayılmadığına dair fetva da sağlamıştı.

Fakat koyu dindarlar, bağnaz kişiler gene de hoşnutsuzdular. İlk sekiz on eserin basılmasından sonra, Sait Efendi ayrıldı. İbrahim Müteferrika, Viyanadan harf (hurufat) dökümcüleri, hakkaklar da getirterek, ilk maatbaayı 1726 yılında Sultanahmettek evinin yakınında kurulmuştu; ama 1730 yılında Patrona Halil ayaklanması oldu. Damat İbrahim Paşa öldürüldü. III. Ahmet tahtan indirildi. Her yenilik girişimi ve atılımı gibi matbaacılık işi de durdu. Sonradan, İbrahim Müteferrika sadece kendi adına kitap basmak üzere I. Mahmuttan yeni bir ferman almayı başarabildi.