Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri

 

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

Beyitlerle Kurulan Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

 

Gazel

5-15 beyitten oluşmaktadır.

aa, ba, ca, da uyak şeması bulunmaktadır.

Konularını aşk, güzellik, şaraptan alan lirik şiirlerdir.

İlk beytine matla son beytine makta en güzel beytine beytül gazel şairinin adının geçtiği beyite mahlas beyti denilmektedir. Konu bütünlüğü olan gazellere yek ahenk, beyitleri aynı güzellikte olan gazellere yek avaz denilmektedir.

En önemli gazel yazan şairler, baki, nedim ve fuzulidir.  

Kaside

33-99 beyit arasında yazılmaktadır. Uyak düzeni aa, ba,ca, da şeklinde olmaktadır. Övgü ve yergi konularını işlemektedir. En önemli şairi nef’idir. Kasidenin bölümleri,

1.    Teşbib (nesib): 15-20 beyitlik bölümlerdir. Doğa, bahar, bayram gibi konuların konuşulduğu giriş bölümüne nesib yada teşbib adı verilmektedir.

2.    Tegazzül: Kasidelerde bulunan gazel bölümüne tegazzül adı verilmektedir.

3.    Girizgah: Genellikle tek beyitlik olan bu bölüm asıl konuya geçiş bölümüdür.

4.    Methiye: Kasidenin asıl bölümüne methiye denilmektedir.

5.    Fahriye: Şairin kendini övmekte olduğu bölüme fahriye denilmektedir.

6.    Taç beyit: şairin mahlasının yer aldığı bölüme taç beyit adı verilmektedir.

7.    Dua : şairin kendisi ve övdüğü kişi için dua ettiği bölüme dua bölümü denilmektedir.  

Mesnevi

Beyit sayısı sınırsızdır.

Uyak şeması aa, bb, cc, dd şeklinde olan kahramanlık, aşk gibi konuları işleyen olay çerçevesinde ilerleyen manzum eserlere mesnevi adı verilmektedir.

Daha çok dini, aşk, tasavvufi, öğretici, ahlaki, savaş, kahramanlık, bir şehrin güzel yönlerini anlatma, mizah gibi konuları anlatan uzun olay metinlerine denilmektedir.

10 bölümden oluşan mesnevinin en önemli şairleri ali şir nevai, şeyhi, nabi,şeyh galiptir.

 Aynı şair tarafınca yazılan beş mesneviye ise hamse adı verilmektedir.

 

Kıta

İki beyitten oluşmaktadır. Uyak şeması xaxa şeklinde olup her türlü konu işlenebilmektedir. Nefi en önemli şairidir.

Müstezat

5-15 beyit arasında yazılmaktadır. Uyak şeması aaaa,bbba, ccca olan aşk şarap güzellik gibi konuları işleyen şiirlerdir. En önemli şairi nedimdir.

Bentlerle Kurulan Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

Rubai

Tek dörtlükten oluşan aaxa uyak şemasına sahip dünya görüşü ve felsefi düşünceleri işleyen 4 farklı kalıpta söylenen önemli şairleri ömer hayyam ve yahya kemaldir.

Tuyuğ

Tek dörtlükten oluşan aaxa şemasına sahip dünya görüşü ve felsefi düşünceleri işleyen tek aruz kalıbı ile söylenen önemli şairleri kadı burhanettin ve nesimidir.

Şarkı

3-5 dörtlükten oluşan aaab, cccb, dddb uyak şemasına sahip halk edebiyatındaki türkü ve koşma gibi aşk, içki, eğlence, dünya hayatından zevk gibi konularda yazılmaktadır. Türklerin edebiyatımıza kazandırdığı bir türdür şarkı. Kurusucu nedimdir. En önemli şairleri nedim, enderunlu vasıf, şeyh galiptir.

Murabba

3-7 dörtlük arasında değişmektedir. Uyak şeması aaaa, bbba, ccca şeklindedir. Felsefi düşünceler ve aşk konularını işlemektedir. En önemli temsilcisi namık kemaldir.

Terkib-i Bent

Her biri 5-10 beyitlik 10-15 bent arası değişmektedir. Bentler aa,xa,xa vasıta beyti ccdir. Vasıta beyti değişmektedir. Tanrının gücü, evrenin sonsuzluğu ve yaşam görüşü hakkında yazılmaktadır. Bağdatlı ruhi, ziya paşa en önemli temsilcileridir.

Terci-i Bent

Her biri 5-10 beyitlik 10-15 benttir. Bentler aa, xa, xa, vasita beyti ccdir. Tanrının gücü, evrenin sonsuzluğu ve yaşam görüşü işlenmektedir. Vasıta beyti değişmemektedir. Bağdatlı ruhi, ziya paşa en önemli temsilcileridir.

 

Divan edebiyatında nazım türleri

Tevhid

Allahın birliğini anlatan kasidelere tevhid adı verilmektedir.

Münacaat

Allaha yalvarma, yakarış ve niyaz içeren kasidelere verilen isimlerdir.

Naat

Hz. Muhammedi övmek için yazılan kasidelere naat ismi verilmektedir.

Medhiye

Devlet büyüklerini övmek için yazılan kasidelere medhiye denilmektedir.

Hicviye

Bir kişiyi veya düşünceyi yermek amacı ile yazılan kasidelere hicviye denilmektedir.

Mersiye

Ölen kişilerin ardından söylenen yas şiirlerine mersiye adı verilmektedir.

Fahriye

Şairin kendini övdüğü şiirlere fahriye adı verilmektedir.