Eylem Araştırması Örneği

MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM FAKÜLTESİ










10. SINIF EDEBİYAT ÖĞRENCİLERİNE SINIFTA TİYATROYU SEVDİRMEK AMACI İLE OYUN VE OYUNLAŞTIRMA TEKNİĞİNİN KULLANILDIĞI BİR EYLEM ARAŞTIRMASINI TASARLAMAK, BETİMLEMEK VE GELİŞTİRMEK





Tez Önerisi






Bölüm: Türk Dili ve Edebiyatı C


Danışman: Doç. Dr. Derya ARSLAN



Şubat 2015





10. Sınıf Edebiyat Öğrencilerine Sınıfta Tiyatroyu Sevdirmek Amacıyla Oyun ve Oyunlaştırma Tekniğinin Kullanıldığı Bir Eylem Araştırmasını Tasarlamak, Betimlemek ve Geliştirmek

( ÖZET )


Bu çalışma,  10. Sınıf Edebiyat öğrencilerine sınıfta tiyatroyu sevdirmek amacıyla Karagöz ve Hacivat karakterleri baz alınarak oyun ve oyunlaştırma tekniğinin kullanıldığı bir eylem araştırmasını tasarlamak, betimlemek ve geliştirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma, 10. Sınıf öğrencilerinin tiyatroya karşı ön yargılarını yıkmak, onlara tiyatroyu sevdirmek amacıyla Hacivat ve Karagöz karakterleri temel alınarak oyun oyunlaştırma tekniğinin kullanılarak çözüm üretme sürecini kapsadığından uygulamalı eylem araştırmasıdır. Katılımcılar, Burdur’da MEB’e ait olan Burdur Cumhuriyet Lisesi’ne devam etmektedirler. Öğrencilere tiyatroyu sevdirmek maksadı ile sınıfta etkinlikler düzenlenmiş olup öğrencilerin hem etkinliklere katılımları sağlanmış, etkinlik sonrası görüşlerine başvurulmuştur. Bu görüşlerin sonucunda öğrencilerin tiyatroya karşı ilgilerinin arttığı, derse katılımlarının olumlu yönde geliştiği görülmüştür. 5 gün süren uygulama 2 ders saatinde gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak, uygulamanın başarıya ulaştığı, Karagöz ve Hacivat karakterleri baz alınarak oyun ve oyunlaştırma tekniğinin uygulanmasının sonucunda öğrencilerin tiyatroya karşı ilgilerinin arttığı görülmüştür. Çalışma, uygun yöntem ve tekniklerle öğrencilerin tiyatro gibi sanat dallarının yanı sıra derse olan ilgilerinin ve katılımlarının artırılabileceğine, öğretmenlerin uygun yöntem ve tekniklerle öğrencilerine destek olabileceğini göstermiştir.

Anahtar Sözcükler: Tiyatro, Oyun Oyunlaştırma Tekniği, Karagöz ve Hacivat, Eylem Araştırması




Giriş


Tiyatro, bir sahnede, seyirciler önünde oyuncuların sergilenmesi amacıyla hazırlanmış gösterilerdir. Farklı bir şekilde duyguların ve olayların hareket(jest) ve konuşmalarla anlatılmasıdır. Genel olarak temsil edilen eser anlamında da kullanılır. Tiyatro, bir sahne sanatıdır. Tiyatro eseri, olayları oluş yoluyla gösterir. Bu yönüyle konuşma ve eyleme dayanan bir gösteri sanatı olarak da tanımlanabilir. Yaygın bir deyişle tiyatro; insanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatı olarak ifade edilir. Tiyatro ve gölge oyunları (hayal oyunları) arasında benzerlikler mevcuttur.

Hayal oyunlarının (gölge oyunları) menşei Hint’e, Ortaasya’ya, Çin’e ve Japonya’ya kadar dayanmaktadır. Milattan sonra dördüncü yüzyılda Cava’lılar daha sonraları da Moğol Türkleri tarafından bu oyunların oynatıldığı kesinleşmiştir. Hayal oyunu Türklerin Orta Asya’dan göçleriyle beraber her gittikleri yere yayılmıştır. 11. yüzyılda Anadolu’ya ayak basan Türkler, aynı yüzyılda Mısır’a da hayal oyununu götürmüşlerdir. Karagöz ve Hacivat’ın başlarındaki serpuşların Kırgız ve Başkurt başlıklarına benzediği Dr. Jakop tarafından tespit olunmuştur. Bazı Selçuk namelerde Selçuk saraylarında hayal oynatıldığına ait kayıtlara rastlanmaktadır. Şeyh Attar’ın Üstürname adlı yazmasında Cengiz Han’ın oğullarından Oktay Han’ın huzurunda bir Türk’ün hayal oynattığını kaydetmesi, bu oyunu Türklerin İran yoluyla Anadolu’ya da getirdiklerini ispat edecek durumdadır. 15. yüzyılda Bursa ve İstanbul’da hayal oynatıldığına dair pek çok eser mevcuttur. Daha sonra 16. ve 17. asırda hayal oyunu Karagöz adıyla memleketimizde yayılmış, aynı zamanda Yunanistan, Yugoslavya, İtalya yoluyla İskandinavya yarımadasına kadar geçmiştir. Karagöz’ün tesirleri halen Yunanistan, Yugoslavya, Bulgaristan ve Romanya’da da yaşamaktadır. (Hınçer, 1956). Türk folkloru motifleri gibi Karagöz temaları da modern bir sahne görüşü ile ele alınıp işlenirse, eski veya muhayyel bir zaman çerçevesi içinde bugünkü dünya ahvalini, bugünkü toplum nükte ve hicivlerini aksettirebilir (Ozansoy, 1963).

Karagöz ve Hacivat taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanan, iki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge oyunudur. Karagöz oynatıcısına kurgusal, hayalbaz denir. Bu iki karakterin gerçekten yaşayıp yaşamadığı, yaşadıysa nerede nasıl yaşadığı kesin olarak bilinmemektedir. Anlatılanlar rivayete dayanır, zira gerçekten yaşamış olsalar bile büyük ihtimalle bahsedilen dönemde tarih kitaplarına girecek kadar önemli bulunmamışlardır. Halkbilimciler Karagöz'ün bazı oyunlarda Çingene olduğunu kendi ağzıyla itiraf etmesi, Bulgar gaydası çalması ve Evliya Çelebi'nin tanıklığına dayanarak Bizans imparatoru Konstantin'in Çingene seyisi Sofyozlu Bali Çelebi olduğunu ileri sürmektedir (Öztürk, 2009). Bir diğer rivayet ise Hacı İvaz Ağa ya da halka mal olan adıyla Hacivat ve Trakya'da bulunan Samakol köyünden demirci ustası Karagöz, Orhan Gazi devrinde Bursa'da yaşamış cami yapımında çalışan iki işçidir. Kendileri çalışmadıkları gibi diğer işçilerin de çalışmasını engellemektedirler. Orhan Gazi'nin, "cami vaktinde bitmezse kelleni alırım" dediği cami mimarı, caminin vaktinde bitmemesine Karagöz ve Hacivat'ı şikâyet eder. Bunun üzerine bu ikili başları kesilerek idam edilir. Karagöz ve Hacivat'ı çok seven ve ölümlerine çok üzülen Şeyh Küşteri, ölümlerinin ardından kuklalarını yaparak perde arkasından oynatmaya başlar. Bu sayede Karagöz ve Hacivat tanınır.
Türk Gölge tiyatrosu olarak bilinen Karagöz-Hacivat oyunları dört bölümden oluşur. Bunlar:

I. Mukaddime (Giriş, Öndeyiş veya Prolog): Bu başlangıç bölümünde kamıştan yapılmış Nareke adı verilen düdüğün çalınması eşliğinde göstermelik adı verilen ve genellikle bir ev ya da bitki benzeri bir manzara tasviri Küşteri Meydanı adı verilen perdenin aşağısından ağır ağır yukarıya doğru yükseltilir. Önce perdeye Hacivat gelir ve bir semai okuyarak Karagöz'ü davet eder. Karagöz de bu daveti kabul ederek Hacivat'la atışmaya başlarlar.
II. Muhavere (Söyleşi veya Atışma): Bu bölümde Hacivat'la Karagöz birbirlerine bilmeceler sorarlar. Başlarından geçen bir olayı ya da gördükleri bir düşü gerçekmiş gibi anlatırlar.
III. Fasıl (Oyun): Karagöz oyunlarının ana bölümü budur. Asıl konunun geliştiği bu bölümde oyunun konusuna göre diğer karakterler de oyuna dahil olurlar. Bu bölümün müzikleri arasında gazeller de önemli bir yer tutar. Karagöz’ü yaratan kişi olarak bilinen "Şeyh Küşteri"yi Pirleri olarak kabul eden Karagözcüler bu nedenle Karagöz perdesine de Küşteri Meydanı adını vermişlerdir. Perde gazellerinin hemen hepsinde de bu kişinin adını geçirirler. Örneğin “Hazret-i Sultan-i Orhan rahmetullah’tan beri/Yadigar-ı Şeyh Kuşteri becadır perdemiz” gibi.
IV. Bitiş (Final, Epilog): Çok kısa olan bu bölümde konu bitmiş, olaylar çözülmüştür. Hacivat'ın Karagöz'e hitaben “Yıktın perdeyi eyledin viran/Varayım sahibine haber vereyim heman” şeklindeki repliği duyulduğunda seyirciye oyunun bittiği ilan edilmiş olur. Diğer görüntüler perdeden çekilirken en sonunda çengi gelir müzik eşliğinde oynar (Özhan, 2013).

16. yüzyılda Yavuz Sultan Selim döneminde muhtemelen Mısır'dan Osmanlı'ya gelen ve bir yüzyıl içinde yerelleşerek Türk kültürüne eklemlenen Karagöz, geleneksel tiyatronun bir parçası olduğu için sabit metinlere değil büyük ölçüde tulûata dayanır, ve bilinen otuz kadar oyun mekâna, duruma ve zamana göre uzatılır veya kısaltılır. Sonraki yüzyıllarda tekniği ve konularında yeniliklere gidilmiş olmakla birlikte geleneksel yapısında fazla bir değişiklik olmamıştır. Ancak 1941 yılında "tek partili dönem" sırasında iktidar tarafından ısmarlama olarak yazdırılan yedi adet "Karagöz-Hacivat" senaryosunun "Fakelore" kapsamında ele alınması gerektiği ileri sürülmüştür. Bu ısmarlama senaryoların, halk tarafından sevilen folklorik kitapların yeni gereksinimler doğrultusunda düzeltilmesi ve modernleştirilmesini isteyen 1937 tarihli bir İçişleri Bakanlığı genelgesine dayandırıldığı iddia edilmiştir. Pertev Naili Boratav'ın 1988 tarihli "Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği" kitabında aktardığına göre, böyle yapıldığında halka sevdiği kitaplar ve tiplemeler aracılığıyla telkinlerde bulunma, ahlâk dersleri verme imkânı bulunulabilecekti. Boratav bu yöntemin Walt Disney tarafından yaratılmış Miki Fare karakteri vasıtasıyla Batı dünyası tarafından da denendiğini belirtmiştir. Bu proje kapsamında dönemin iktidarı tarafından ısmarlama yazdırılan ve 1941'de yayımlanan yedi Karagöz hikâyesi ve yazarları şunlardır: "Karagöz’ün Köy Muhtarlığı" - İsmail Hakkı Baltacıoğlu, "Köylü Evlenmesi" - İsmail Hakkı Baltacıoğlu, "Keloğlan" - Rahmi Balaban, "Dağdeviren" - Rahmi Balaban, "Deli Dumrul" - Rahmi Balaban, "İyilik Eden İyilik Bulur" - Hayalî Küçük Ali, "Tayyare Sefası" - Hayalî Küçük Ali (Güven, 2013).

Bu çalışmanın amacı, 10. Sınıf Edebiyat öğrencilerine sınıfta tiyatroyu sevdirmek amacıyla Karagöz ve Hacivat karakterleri baz alınarak oyun ve oyunlaştırma tekniğinin kullanıldığı bir eylem araştırmasını tasarlamak, betimlemek ve geliştirmektir. Bu çalışma aracılığıyla öğrencilere tiyatroyu sevdirmeye yönelik örnek bir uygulama konuyla ilgilenenlerle paylaşılmaktadır.  Bu çalışma öğrencilerin tiyatroyu sevmesi, derste katılımın gerçekleşmesine katkı sağlamasından dolayı önem taşımaktadır.

Yöntem

 Araştırmanın Modeli (Deseni)

Bu çalışma,  10. Sınıf Edebiyat öğrencilerine sınıfta tiyatroyu sevdirmek amacıyla Karagöz ve Hacivat karakterleri baz alınarak oyun ve oyunlaştırma tekniğinin kullanıldığı bir eylem araştırmasını tasarlamak, betimlemek ve geliştirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma, 10. Sınıf öğrencilerinin tiyatroya karşı ön yargılarını yıkmak, onlara tiyatroyu sevdirmek amacıyla Hacivat ve Karagöz karakterleri temel alınarak oyun oyunlaştırma tekniğinin kullanılarak çözüm üretme sürecini kapsadığından uygulamalı eylem araştırmasıdır.

Katılımcı

Bu çalışmada lise 10/A sınıfında öğrenim gören, derse ilgisi az, tiyatroyu sevmeyen, Burdur’da MEB’e ait Burdur Cumhuriyet Lisesi’ne devam eden öğrenciler evren olarak seçilmiştir. Çalışma öğrencilerin kendi sınıflarında gerçekleştirilmiştir. Öğrenciler orta halli sosyoekonomik düzeye sahiptir. Öğrencilerin gerçek kimliklerinin deşifre olmaması için her birine birer kod adı verilmiştir.


Çalışma Çevresi ve Ortam

Çalışma öğrencilerin kendi sınıflarında gerçekleştirilmiştir. Sınıfta 10. öğrenci bulunmaktadır.  Öğrenciler orta halli sosyoekonomik düzeye sahiptir. Öğrenciler arasında akademik başarı farklılıkları bulunmaktadır.


Veri Toplama Araçları

Görüşme: Araştırma sürecinde zaman zaman katılımcılarla sohbet tarzında görüşmeler yapılmıştır. Önceden belirlenmiş soru kalıpları yoktur, sorular konuşmanın anlık akışı içinde kendiliğinden gelişmektedir.

Verilerin Analizi

Bu çalışmada veriler analiz edilirken öğrenci ile sohbet esnasında edinilen bilgilere başvurulmuştur.

Eylem Süreci Ve İşlemler

Eylem süreci ve işlemler durum belirleme çalışmaları, eylem planının hazırlanması, eylem planının uygulanması ve tiyatroyu sevdirmek amacıyla oyun ve oyunlaştırma tekniğinin kullanıldığı bir eylem araştırmasının tasarlanılması, betimlenilmesi ve geliştirilmesinin değerlendirilmesi bölümlerinden oluşmaktadır: Bu süreçte yapılan işlemler aşağıda açıklanmaktadır:



Durum Belirleme Çalışmaları

Öncelikle öğrencilerin durumlarının belirlenmesi için 10 öğrencinin her birine Tiyatroyu sevip sevmedikleri, Tiyatroya etkinliklerine katılıp katılmadıkları, Karagöz ve Hacivat hakkında bilgilerinin olup olmadıkları, Edebiyat dersini sevip sevmedikleri, derslerin Tiyatro tarzında işlenmesini nasıl değerlendirecekleri gibi konularda görüşleri istenmiştir. Bu sorulara öğrencilerin geneli sosyoekonomik durumlarının iyi olmadığı için tiyatroya gidemediklerini, bu nedenle tiyatroyu sevip sevmediklerini bilmediklerini, Karagöz ve Hacivat’ı yalnızca Televizyonda gördüklerini, edebiyat derslerinin sıkıcı olduğu düşündükleri cevaplarını vermişlerdir.

Eylem Planının Hazırlanması

Eylem planının hazırlanması aşamasında ilk olarak okul idaresi ve öğrencilerin ebeveynlerine konu hakkında bilgi verilmiş ve çalışmaların yapılmasına dair izinler alınmıştır. Daha sonra 10/A sınıfına konu hakkında bilgi verilmiş, Tiyatro hakkında, Karagöz ve Hacivat hakkında bilgiler verilmiş ve bu konu hakkında çalışmalar gerçekleştirileceğinden bahsedilmiştir. Ardından Tiyatro, Karagöz ve Hacivat hakkında yapılan literatür araştırmaları incelenmiş, alan uzmanları ile görüşülmüştür. Çalışmaların yapılmasında kullanılacak teknikler belirlenmiş, gerekli materyaller hazırlanarak uygulama sürecine geçilmiştir.

Eylem Planının Uygulanması

Uygulama 5 gün boyunca 40’ar dk’lık 2 ders saatinde gerçekleştirilmiştir. Uygulama sürecinde hiçbir esneklik olmamıştır. Çalışma sırasında 10 öğrencinin 10’u da sınıfta hali hazır bulunmuştur. Uygulamanın birinci aşamasında öğrencilere tiyatro ve Karagöz ve Hacivat hakkında genel bilgiler verilmiş olup ardından Karagöz ve Hacivat kostümü giymiş olan iki oyuncu sınıfa davet edilmiştir. Oyuncular sınıfa girdiği andan itibaren öğrenciler tarafından alkışlanmışlardır. İkinci aşamada oyuncular daha önceden çalışmış oldukları metinlerden uyarlayarak oyunlarını sergilemişlerdir.



Resim 1: Oyunun sergilenişi


Resim 2: Öğrencilerin Tiyatroyu İzlemesi

Uygulamanın Etkililiğinin Değerlendirilmesi

Araştırmanın etkililiğinin değerlendirilmesi amacı ile öğrencilerin tiyatro etkinliğini izlemeden önce ve izledikten sonraki görüşleri mukayese edilmiştir. Uygulama öncesi tiyatro hakkında bilgisi olmayan, önyargısı olan ya da olumsuz düşüncelere sahip olan öğrenciler uygulama sonrasında çok eğlendiklerini, tiyatroyu ve Karagöz ile Hacivat’ı çok sevdiklerini, dersi daha çok sevmeye başladıklarını söylemişlerdir.

Sonuç ve Tartışma

5 gün boyunca 40’ar dk’lık 2 ders saatinde gerçekleşen uygulama sonunda eylem süreci tamamlanmış olup öğrencilere tiyatronun sevdirilmesi başarı ile sonuçlanmıştır. Eylem süreci katılımcılar (öğrenciler), araştırmacı (öğretmen), oyuncular, farkındalık, motivasyon, beceri öğretim, öğretim ilkeleri olmak üzere 7 temel değişkenden oluşmaktadır. Tüm değişkenler eylem sürecinde bir boyunu oluşturmakta ve süreçte bir anlam ifade etmektedir. 10 öğrencinin tiyatroyu sevmesine yönelik tasarlanan bir eylem araştırması yalnızca araştırma ve katılımcı arasında gerçekleştirilen tek boyutlu bir süreç değildir. Aksine bilişsel, duyuşsal, sosyal ve psikolojik faktörlerin eş zamanla işlediği çok boyutlu bir süreçtir. Bu araştırmanın konuyla ilgili daha önce yapılmış araştırmalarla ortak bazı sonuçları olduğu söylenebilir.

Öneriler

Bu araştırmada tiyatroyu sevmeyen, tiyatroyu bilmeyen ya da hakkında az bilgisi olan  öğrencilerin tiyatroyu sevmesi hedeflenilmiştir. Öğrencilere belli imkânlar sağlandığı zaman tiyatroyu sevebilecekleri, ders esnasında oyun ve oyunlaştırma tekniği kullanılarak öğrencilerin derse katılımlarının artabileceği, öğretmenlerin bu konuda öğrencilerine destek olmaları gerekliliği üzerine çeşitli araştırmalar yapılıp aynı zamanda bu araştırma derinleştirilebilir.



Kaynakça

Güven, O. (Ocak, 2013).  "Politik İdeolojinin İcat Ettiği Gelenek: Karagöz" (Türkçe).              
              millifolklor.com. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.

Hınçer, İ. (Haziran, 1959). Türk Folklor Araştırmaları Dergisi No:119

Ozansoy, H. F. (Aralık, 1963). Türk Folklor Araştırmaları Dergisi No:173

Özhan, M. (2013). "Karagöz oyununun bölümleri" (Türkçe). UNIMA Türkiye.

Öztürk, Ö. (2009).  Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix yayınları. İstanbul, 2009 ISBN 9786955738266 s.